Disleksi Her Dilde Aynı mı? Dil Sistemleri ve Disleksi Arasındaki Büyüleyici Bağlantı

Disleksi denildiğinde çoğu kişinin aklına İngilizce konuşan bir çocuğun okuma güçlüğü gelir. Peki ya Arapça, Türkçe, Çince ya da İspanyolca konuşan çocuklar? Disleksi her dilde aynı mı? Cevap: Hem evet hem hayır!

Her dilin kendine özgü ses yapısı (fonoloji), yazı sistemi (ortografi) ve dilsel kuralları vardır. Disleksi, okuma, yazma ve dilin işlenmesinde zorluklarla tanımlanan nörogelişimsel bir farklılıktır. Ancak dil sistemlerinin yapısı, disleksinin nasıl ortaya çıktığını ve ne kadar kolay fark edildiğini doğrudan etkiler.

🌍 Aynı Zorluk, Farklı Yansımalar

Disleksi evrensel bir bilişsel farklılıktır ve beynin dil–okuma işleme bölgelerinde benzer şekilde görülür. Ancak belirtilerin yansıma biçimi dilden dile değişir.

Örnekler:

• İngilizce: Karmaşık yazım kuralları nedeniyle “opak ortografi”ye sahiptir. Aynı ses farklı harflerle yazılabilir (said, head, bed). Bu, belirtileri daha görünür hale getirir.

• Türkçe: “Şeffaf ortografi”ye sahiptir; harf-ses ilişkisi nettir. Tanı gecikebilir çünkü çocuk doğru okur ama yavaş ve zorlanarak okuyabilir.

• Çince / Japonca: Logografik yazı sistemlerinde disleksi, karakter tanıma ve sembolleri hatırlama gibi farklı alanlarda ortaya çıkar.

🧠 Dilin Yapısı, Müdahaleyi Belirler

Disleksiye etkili bir şekilde yaklaşmak için dilin yapısını iyi bilmek gerekir.

• Fonolojik farkındalık, İngilizce gibi dillerde önceliklidir.

• Morfolojik farkındalık, Türkçe ve Fince gibi eklemeli dillerde daha önemlidir.

• Görsel tanıma becerileri, Çince gibi logografik dillerde öğrenmenin temelidir.

Bu nedenle, disleksi değerlendirme ve müdahale yöntemleri “herkese aynı” olamaz; çocuğun konuştuğu dillerin yapısına göre planlanmalıdır.

🧠 Dilin Yapısı, Müdahaleyi Belirler

Disleksiye etkili bir şekilde yaklaşmak için dilin yapısını iyi bilmek gerekir.

• Fonolojik farkındalık, İngilizce gibi dillerde önceliklidir.

• Morfolojik farkındalık, Türkçe ve Fince gibi eklemeli dillerde daha önemlidir.

• Görsel tanıma becerileri, Çince gibi logografik dillerde öğrenmenin temelidir.

Bu nedenle, disleksi değerlendirme ve müdahale yöntemleri “herkese aynı” olamaz; çocuğun konuştuğu dillerin yapısına göre planlanmalıdır.

👪 Çok Dilli Ortamlar ve Disleksi

Bir çocuk birden fazla dili aynı anda öğreniyorsa, disleksi daha karmaşık görünebilir.

• Belirtiler sadece bir dilde fark edilebilir.

• Farklı dillerde farklı güçlükler yaşanabilir.

Çok dilli çocuklarda disleksi değerlendirmesi yapılırken, her dilin yapısı ve çocuğun o dildeki yeterliliği dikkate alınmalıdır.

🎯 Sonuç

Disleksi her dilde aynı temel nedenlere dayanır; ancak belirtileri, fark edilme şekli ve müdahale yöntemleri dilin yapısına bağlı olarak değişir.

Bir çocuğun disleksi ile baş etmesinde en önemli şey, yaşadığı dilsel bağlamı anlamak ve buna uygun bir yol haritası çizmektir.

📚 Kaynakça:

• Elbeheri, G., Reid, G., & Fawcett, A. (2025). Dyslexia in Many Languages: Insights, Interactions and Interventions. Routledge.

• International Dyslexia Association (IDA). (2002). Definition of Dyslexia.

• Snowling, M. (2000). Dyslexia. Blackwell Publishing.

• Daniels, P., & Share, D. (2018). Writing system diversity and dyslexia.

• Seymour, P.H.K. et al. (2003). Foundation literacy acquisition in European orthographies.